Alternatywny zapis:

Biblii, np. Rdz 1,2-15 oznacza Księgę Rodzaju, rozdział 1., wersety od 2. do 15. Podział ksiąg biblijnych i rodzaje ksiąg biblijnych Podział ksiąg biblijnych ze względu na czas powstania: Stary Testament, Nowy Testament. Podział ksiąg biblijnych (rodzaje ksiąg biblijnych) ze względu na tematykę: ● księgi historyczne: O w Starym Testamencie, m.in. Tora (Pięcioksiąg), Księga Jozuego, Księga Sędziów – przedstawiają początki ludzkości oraz dzieje Izraela; w Nowym Testamencie: Ewangelie św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza, św. Jana, Dzieje Apostolskie - opisują życie Jezusa oraz apostołów; O księgi mądrościowe (dydaktyczne): w Starym Testamencie, m.in. Księga Hioba, Księga Psalmów, Księga Koheleta, Pieśń nad Pieśniami - zawierają porady i wskazówki dotyczące tego, jak wieść życie zgodne z wolą Boga; w Nowym Testamencie: Listy Apostolskie – zawierają rady dotyczące życia chrześcijanina; O O • księgi prorockie (profetyczne): O ● O 2) Znaczenie Biblii w kulturze: w Starym Testamencie, m.in. Księga Izajasza, Księga Jeremiasza, Księga Daniela – składają się z tekstów przekazywanych prorokom podczas natchnienia; w Nowym Testamencie: Apokalipsa św. Jana – przedstawia koniec świata i Sąd Ostateczny. źródło prawd Bożych przekazywanych przez różnych autorów, świadectwo historyczne, • jedna z podstaw cywilizacji europejskiej, skarbnica inspiracji i motywów, zbiór zasad moralnych, wybitne dzieło literackie, ● źródło związków frazeologicznych. Biblia jako źródło prawd Bożych Biblia jest dla osób wierzących źródłem prawd Bożych. Osoby wierzące uważają, że teksty Biblii powstały pod natchnieniem – są objawieniem danym przez Boga. O Tora (pięć ksiąg Starego Testamentu) jest świętą księgą dla judaizmu, zaś cała Biblia – dla chrześcijaństwa (w tym katolicyzmu, prawosławia, protestantyzmu). Także Koran, święta księga islamu, zawiera nawiązania do wielu wątków biblijnych, m.in. opowieści o Mojżeszu, Dawidzie czy Jezusie, których w tej religii uznaje się za proroków. Jednak samej Biblii muzułmanie nie uważają za świętą. O Biblia jako świadectwo historyczne Biblia może być traktowana jako świadectwo historyczne. ● Zarówno Stary, jak i Nowy Testament mogą być traktowane jako źródło informacji o życiu i obyczajach narodu żydowskiego. W Biblii znajdują się nazwy faktycznie istniejących miejsc czy imiona historycznych postaci (np. władców), co zostało potwierdzone badaniami archeologów i historyków. Biblia jako podstawa cywilizacji europejskiej Biblia, obok dorobku greckiego i rzymskiego, wywarła ogromny wpływ na kulturę europejską. Była i jest: ● źródłem uniwersalnych wzorów zachowań, zasad, reguł postępowania, motywów, symboli, powiedzeń. Biblia jako skarbnica inspiracji i motywów Z Biblii czerpią twórcy różnych dziedzin sztuki, np. literaci, malarze, filmowcy, kompozytorzy. W swoich dziełach wykorzystują m.in. biblijne motywy, miejsca, historie, postacie. Przykładowe dzieła inspirowane Biblią: wiersz Na wieży Babel Wisławy Szymborskiej, fresk Stworzenie świata Michała Anioła w kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, ● film Pasja, reż. Mel Gibson. Biblia jako zbiór zasad Biblia przez wielu ludzi, nie tylko wierzących, jest traktowana jak zbiór zasad postępowania. W Biblii – m.in. w księgach mądrościowych i przypowieściach – można odnaleźć wskazówki moralne dotyczące tego, co jest dobre, a co - złe. • Najbardziej czytelne zasady zostały ujęte w Dekalogu – dziesięciu przykazaniach, które Mojżesz otrzymał od Boga i umieścił na kamiennych tablicach. ● Biblia jako wybitne dzieło literackie W Biblii można odnaleźć przykłady różnych gatunków literackich, takich jak: przypowieść, np. O miłosiernym Samarytaninie, O synu marnotrawnym pieśń, np. Pieśń nad Pieśniami • psalm, np. Psalm 130 ● hymn, np. Hymn o miłości z II Listu św. Pawła do Koryntian ● modlitwa, np. Ojcze nasz list, np. II List św. Pawła do Koryntian Związki frazeologiczne z Biblii Związki frazeologiczne z Biblii (frazeologizmy biblijne) to inaczej biblizmy. syn marnotrawny - osoba, która źle postępowała, ale się opamiętała zakazany owoc – coś niedozwolonego i przez to kuszącego Sodoma i Gomora – wielka awantura, zamieszanie zamienić się w słup soli – znieruchomieć z wrażenia hiobowa wieść - bardzo zła wiadomość o wielkim nieszczęściu manna z nieba – nieoczekiwany zysk plaga egipska - coś dokuczliwego, nieznośnego judaszowy pocałunek - nieszczery pocałunek sądny dzień - wielkie zamieszanie kainowe piętno, znamię – wina ciążąca na zbrodniarzu droga krzyżowa, ciernista, cierniowa - życie w cierpieniu, trudne ziemia obiecana - miejsce wyczekiwane, szczęśliwe, bogate złoty cielec - bogactwo, pieniądze Biblia jako dzieło uniwersalne Biblia jest dziełem uniwersalnym i ponadczasowym, ponieważ: • posługuje się symbolami, metaforami, przypowieściami, które są aktualne pomimo upływu czasu; zawiera wskazówki moralne, którymi może kierować się każdy człowiek; jest źródłem nieprzemijających i wciąż inspirujących motywów; 3) Tłumaczenia Biblii na różne języki Najważniejsze tłumaczenia Biblii: może być odczytywana bez względu wyznanie jako dzieło literackie; dociera do szerokiego grona odbiorców niezależnie od kręgu kulturowego – przetłumaczona na wiele języków, wydawana w dużej liczbie egzemplarzy. Septuaginta (III–II w. p.n.e.) – przekład Starego Testamentu na język grecki Wulgata (IV-V w n.e.) - przekład całej Biblii na łacinę ● Biblia Jakuba Wujka (1599 r.) – przekład na język polski ● Biblia Tysiąclecia (1965 r.) – przekład na język polski Septuaginta Septuaginta to określenie tłumaczenia Biblii na język grecki. ● Nazwa Septuaginta pochodzi według legendy od liczby tłumaczy (70), którzy przełożyli Torę (Pięcioksiąg) z języków hebrajskiego i aramejskiego na grekę w ciągu 70 dni. Uczeni mieli wykonać zadanie w odosobnieniu, a następnie porównać wyniki swojej pracy. Tłumaczenia okazały się zbieżne. Z czasem dokonano przekładu też innych ksiąg Starego Testamentu. Tłumaczenie siedemdziesięciu było używane w okresie wczesnego chrześcijaństwa, na nim też opiera się prawosławie. Wulgata Wulgata to określenie przekładu Biblii na łacinę. Nazwa tłumaczenia pochodzi od łacińskiego vulgata - 'powszechne'. Wulgata składa się częściowo z przekładu z języka hebrajskiego na łacinę, a częściowo z opracowania wcześniejszych łacińskich wersji. Dzieła dokonał św. Hieronim na zlecenie papieża. Ta wersja Biblii była przeznaczona dla szerszego grona odbiorców (tych, którzy znali łacinę). Została uznana za obowiązującą w Kościele katolickim w 1546 r. (sobór trydencki). Od 1979 r. używa się w czasie Mszy św. poprawionej wersji zwanej Neowulgatą. Biblia Jakuba Wujka Biblia Jakuba Wujka to określenie tłumaczenia Starego i Nowego Testamentu z łacińskiej Wulgaty na język polski. ● Jezuita Jakub Wujek za zgodą papieża przetłumaczył całą Biblię na język polski. Korzystał przede wszystkim z łacińskiej Wulgaty. ● Opracowanie Wujka było podstawowym przekładem używanym w polskim Kościele przez ponad 350 lat. Stało się także ówczesnym wzorem języka biblijnego. Biblia Tysiąclecia Biblia Tysiąclecia to tłumaczenie całej Biblii z języków oryginalnych na język polski. ● Nazwa Biblia Tysiąclecia pochodzi od daty jej pierwszego wydania w 1965 r. (rok przed 1000-leciem chrztu Polski). Przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych (hebrajskiego, aramejskiego i greckiego) na język polski. Pracę zainicjował w 1958 r. zakon benedyktynów w Tyńcu, a tłumaczenia podjął się zespół specjalistów. Chciano uwspółcześnić język i jak najbardziej zbliżyć się do oryginału. Do tej pory Biblia Tysiąclecia doczekała się 5 wydań, z których każde było ulepszane i poprawiane. Ostatnie wydanie - z 1999 r. - zostało gruntownie przejrzane, a jego fragmenty zmieniono zgodnie ze stanem badań i z zachowaniem jak największej zgodności z oryginałem. Jak odczytywać Biblię? Aby zrozumieć sens Biblii, należy ją odczytywać na różnych przenikających się poziomach: ● literalnym (dosłownym) – jako opis faktów, wydarzeń; alegorycznym - każda treść niesie dodatkowe znaczenie, moralistycznym – Biblia jest zbiorem zasad, zaleceń, jak postępować, mistycznym - słowo jest objawieniem Bożej tajemnicy; wiążą się z nim przeżycia duchowe. Jakie są cechy stylu biblijnego? Biblia składa się z ksiąg pisanych przez wielu autorów, ale można doszukać się w ich języku pewnych cech wspólnych, np. uroczysty, podniosły ton, np. „Pan światłem i zbawieniem moim: kogóż mam się lękać?” (Ps 27,1)*, liczne metafory i porównania, np. „Wylał więc na Izraela żar swego gniewu i okropności wojny” (Iz 42,25); „Jak lilia pośród cierni, tak przyjaciółka ma pośród dziewcząt” (Pnp 2,2), powtarzające się symbole i alegorie, np. Baranek Boży - Chrystus, inwersja, czyli szyk przestawny, np. „Budowla Jego jest na świętych górach" (Ps 87,1), powtórzenia i paralelizmy składniowe, np. „W Panu pokładam nadzieję, nadzieję żywi moja dusza” (Ps 130,5), ,,Chwalcie Boga nad bogami, bo Jego łaska na wieki. Chwalcie Pana nad panami, bo Jego łaska na wieki" (Ps 136,2–3), apostrofy i tryb rozkazujący, np. „Z głębokości wołam do Ciebie, Panie, o Panie, wysłuchaj głosu mego!" (Ps 130,1), ● przewaga zdań złożonych zaczynających się od spójników, np. „I tak upłynął wieczór i poranek - dzień piąty" (Rdz 1,23), liczne sentencje i aforyzmy, np. „Mówienie prawdy przetrwa, mgnienie oka trwa język kłamliwy" (Prz 12,19). 4) Motywy w Biblii Przykładowe motywy w Biblii:raj, niezawinione cierpienie, ● kara za grzechy, wędrówka, apokalipsa. Motyw raju w Biblii Motyw raju w Biblii pojawia się w Księdze Rodzaju Starego Testamentu. Rajem jest Eden - miejsce dane człowiekowi przez Boga i utracone na skutek popełnienia grzechu. Znaczenie: idealne miejsce dla ludzi, utracone z winy człowieka, nieustannie poszukiwane. Gdzie później wykorzystano ten motyw? literatura, np.: Dante Alighieri Boska komedia (1308–1321), Mark Twain Pamiętniki Adama i Ewy (1906) malarstwo, np.: Hieronim Bosch Ogród rozkoszy ziemskich (1490–1500), Łukasz Cranach Adam i Ewa w ogrodzie Edenu (1530), Tycjan Adam i Ewa (1550) Niezawinione cierpienie w Biblii Motyw niezawinionego cierpienia pojawia się w Biblii kilkakrotnie jako m.in.: ofiara Abrahama, który chciał poświęcić życie syna, Izaaka, aby okazać posłuszeństwo Bogu; • cierpienie Hioba - został poddany próbie wierności; stracił cały majątek, rodzinę, zdrowie, ale nie przestał ufać Panu; męka i śmierć Jezusa na krzyżu. Znaczenie: cierpienie jako próba; droga do zbawienia. Gdzie później wykorzystano ten motyw? literatura, np.: Lament świętokrzyski (XV w.), Henryk Sienkiewicz Quo vadis (1895) malarstwo, np.: Hieronim Bosch Ecce Homo (1470–1476), Albrecht Dürer Ecce Homo (ok. 1490), Georges de La Tour Hiob wyszydzany przez żonę (przed 1650 r.) film, np.: Pasja, reż. Mel Gibson (2004) ● Kara za grzechy Motyw kary za grzechy pojawia się zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie. Najbardziej jest widoczny w odniesieniu do: ● grzechu Adama i Ewy - zerwanie zakazanego owocu; kara – wygnanie z raju; ● Kaina, syna Adama i Ewy, który zabija swojego brata Abla, a za karę zostaje tułaczem, bo ziemia, którą uprawiał, przestanie dawać mu plony; Bóg oznaczył Kaina znamieniem, aby nikt go nie zabił; zniszczenia Sodomy i Gomory - kary za rozpustę i nieprzestrzeganie boskiego prawa; ● potopu zesłanego przez Boga jako kara za zepsucie świata i niegodziwość ludzi. Znaczenie: kara jako konsekwencja złamania Boskiego nakazu; sprawiedliwość wymierzona za zło. Gdzie później wykorzystano ten motyw? literatura, np.: William Szekspir Makbet (ok. 1606), Adam Mickiewicz Lilie (1822), Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara (1866) malarstwo, np.: Masaccio Wygnanie z raju (1427), Michał Anioł Potop - fresk z kaplicy Sykstyńskiej (1508-1512) Motyw wędrówki w Biblii Motyw wędrówki w Biblii jest bardzo częsty. To m.in.: • wyjście Izraelitów z Egiptu pod wodzą Mojżesza – 40-letnia wędrówka do Ziemi Obiecanej (Kanaan); ucieczka Maryi i Józefa do Egiptu; wędrowne nauczanie Jezusa w Galilei; ostatnia wędrówka Jezusa przez ulice Jerozolimy na Golgotę (miejsce śmierci). ● Podróże apostołów głoszących naukę Jezusa. Znaczenie: poszukiwanie miejsca na ziemi; dążenie do zbawienia – pobyt na ziemi jest jedynie wędrówką, której celem jest niebo; gromadzenie doświadczeń; życie człowieka jako wędrówka ku śmierci. Gdzie później wykorzystano ten motyw? ● literatura, np.: Dante Alighieri Boska komedia (1308-1321), Antoine de Saint-Exupéry Mały Książę (1943) malarstwo, np.: Hieronim Bosch Wędrowiec (1516), Eugène Delacroix Barka Dantego (1822) film, np.: Forrest Gump, reż. Robert Zemeckis (1994); Prosta historia, reż. David Lynch (1999); Władca Pierścieni, reż. Peter Jackson (2004) Motyw apokalipsy w Biblii Motyw apokalipsy w Biblii odnosi się do osobnej księgi Nowego Testamentu - Apokalipsy św. Jana. ● Księga zawiera proroctwo dotyczące końca świata; ukazuje dzieje ludzkości i Kościoła w serii symbolicznych obrazów (często tajemniczych i trudnych do odczytania). Jest w niej mowa o zagładzie świata, sądzie ostatecznym i Nowym Jeruzalem. Znaczenie: obraz zagłady, nieuchronny koniec, świat po zagładzie. Gdzie później wykorzystano ten motyw? ● literatura, np.: Adam Mickiewicz Dziady cz. III (1832), Jan Kasprowicz Dies irae (1902) malarstwo, np.: Hans Memling Sąd Ostateczny (1467-1471), Albrecht Dürer Czterech jeźdźców Apokalipsy (1498), Pieter Bruegel Triumf śmierci (1562) film, np.: Księga ocalenia, reż. Albert i Allen Hughes (2010) 5) Postacie biblijne Postacie biblijne to jeden z filarów historii Starego i Nowego Testamentu. Opowieści o nich są cennym źródłem informacji historycznych, ale i prawd moralnych. ● Postacie Starego Testamentu: Adam, Ewa, Wąż, Kain i Abel, Noe, Hiob, Abraham, Izaak, Mojżesz, Dawid, Salomon. Postacie Nowego Testamentu: św. Jan Chrzciciel, Jezus, Maryja, św. Józef, Maria Magdalena, św. Piotr Apostoł, św. Jan Apostoł, Judasz, Poncjusz Piłat, św. Paweł. Wybrane postacie biblijne i ich symbolika Najważniejsze postacie biblijne Starego Testamentu Adam - pierwszy człowiek, stworzony przez Boga na Jego obraz i podobieństwo; obdarzony wolną wolą; symbolizuje wszystkich ludzi Ewa - pierwsza kobieta, w zależności od wersji została stworzona razem z mężczyzną lub powstała z żebra Adama; matka rodzaju ludzkiego Wąż - pod jego postacią ukrywa się szatan; jest podstępny, staje się nieprzyjacielem człowieka Kain i Abel - synowie Adama i Ewy; Kain dopuszcza się zabójstwa – uosabia zbrodniarza, Abel zaś jest symbolem ofiary, łagodności Noe - wybrany przez Boga budowniczy arki (statku), w której gromadzi swoją rodzinę oraz po parze z każdego gatunku zwierząt, aby ocalić je przed potopem; symbol wierności i prawości Hiob - bogobojny mąż poddany próbie wierności Bogu, który pozwala szatanowi odebrać Hiobowi wszystko: majątek, rodzinę, zdrowie; ucieleśnia niezawinione cierpienie, mężne znoszenie nieszczęść oraz niezłomną wiarę, której nic nie może skruszyć Abraham - założyciel narodu żydowskiego, zwany też ojcem narodów; został poddany próbie – miał złożyć Bogu w ofierze swojego syna Izaaka, który urodził się zgodnie z obietnicą daną przez Boga; uosabia także bezwarunkowe oddanie Bogu Izaak - syn Abrahama i Sary, urodził się w terminie dokładnie określonym przez Boga; jest symbolem ofiary, poświęcenia Mojżesz - przywódca Izraelitów, wychowany na dworze faraona; wyprowadził lud Izraela z Egiptu; symbol przymierza Boga z ludźmi oraz wybrańca, którego Stwórca obdarza swoją łaską, także przywódcy cieszącego się autorytetem Dawid - król Izraela, muzyk i poeta, przypisuje mu się autorstwo części psalmów; w młodości pokonał kamieniem z procy olbrzymiego wojownika Goliata; ideał artysty, poety i muzyka oraz władcy; także uosobienie słabości, która dzięki przebiegłości, sprytowi i inteligencji zwycięża siłę Salomon - syn Dawida, król Izraela oraz prorok; przypisuje mu się autorstwo m.in. Pieśni nad Pieśniami i Księgi Przysłów; symbol mądrości, roztropności, wyważonych sądów, także idealnego władcy Najważniejsze postacie biblijne Nowego Testamentu Najważniejsze postacie biblijne Nowego Testamentu św. Jan Chrzciciel – syn kapłana Zachariasza i Elżbiety uznanej za niepłodną, krewnej Maryi; pustelnik, swoją działalnością przygotowywał nadejście Mesjasza - Chrystusa; został ścięty z rozkazu władcy Galilei, Heroda Antypasa za krytykę jego małżeństwa z bratową Jezus - Syn Boży, urodzony przez dziewicę Maryję; zbawiciel ludzkości – umarł za nią na krzyżu, a następnie zmartwychwstał i wstąpił do nieba; prawodawca i twórca wiary chrześcijańskiej; symbolizuje m.in. bezgraniczną miłość i ofiarę, cierpienie i poświęcenie (Baranek Boży), także mądrość i dobroć, duchową opiekę (Dobry Pasterz), ustanowienie i utrzymywanie ładu w świecie, życie wieczne i odpuszczanie win (Zbawiciel) Maryja - dziewica, matka Jezusa, poślubiona cieśli Józefowi; uosobienie czystości, pokory, matczynej miłości św. Józef - cieśla, małżonek Maryi i opiekun Jezusa; jest wzorem ojcostwa, mężczyzny czułego, opiekuńczego i odpowiedzialnego Maria Magdalena - nawrócona grzesznica; przyłączyła się do apostołów; pierwsza po śmierci Jezusa odkryła Jego pusty grób; uosabia wewnętrzną przemianę, wyrzeczenie się grzechu i wejście na drogę cnoty św. Piotr Apostoł (Szymon) - rybak, uczeń Jezusa, apostoł; po aresztowaniu Jezusa trzykrotnie się go wyparł; uznawany za pierwszego papieża – jego imię oznacza skałę, na której Jezus chciał zbudować swój Kościół; zginął męczeńską śmiercią w Rzymie, w czasie prześladowania chrześcijan przez cesarza Nerona; uosabia heroizm pierwszych chrześcijan, początek Kościoła chrześcijańskiego św. Jan Apostoł (Ewangelista) – rybak; uważany za najmłodszego z apostołów i ukochanego ucznia Chrystusa; prawdopodobnie autor jednej z ewangelii, Apokalipsy oraz trzech listów; jako jedyny z 12 apostołów (poza Judaszem) nie zginął śmiercią męczeńską; jest wzorem wiernego i oddanego ucznia Judasz Iskariota - jeden z 12 apostołów, zdradził Jezusa za trzydzieści srebrników i po Jego śmierci odebrał sobie życie; symbolizuje zdradę Poncjusz Piłat - rzymski prefekt Judei, zatwierdził wyrok na Jezusa wydany przez Żydów i symbolicznym gestem umycia rąk zrzucił z siebie odpowiedzialność; uosobienie oportunizmu (rezygnacji z uczciwości i zasad w imię doraźnych korzyści) oraz tchórzostwa św. Paweł z Tarsu – nawrócony prześladowca chrześcijan; powołany przez Jezusa w czasie objawienia w drodze do Damaszku, do którego jechał, aby aresztować wyznawców Chrystusa; odbywał podróże misyjne; został ścięty w Rzymie; św. Paweł uosabia podążanie za powołaniem, wypełnianie woli Boga 6) Symbole biblijne Przykładowe symbole biblijne: ● arka, ● ● góra, baranek, ciało i krew, drzewo, gołębica, ● ● korona cierniowa, ● potop, ryba, tęcza, wąż i smok, woda. krzyż, pasterz, Wybrane symbole biblijne apokalipsa - oznacza koniec dziejów, zagładę ziemi i ludzkości (Apokalipsa św. Jana) arka - ratunek, schronienie; arka Noego jest alegorią zbawienia; natomiast Arka Przymierza to widzialny znak obecności Boga, Jego opieki nad ludźmi baranek - czystość, niewinność, uległość, niezawinione cierpienie, bezbronność, ofiara; Baranek Boży - alegoria Chrystusa drzewo - symbolizuje naturę ludzką; drzewo życia to wieczne odradzanie się, natomiast drzewo poznania dobra i zła - śmierć duchowa i cielesna gołębica - symbol miłości (w Pieśni nad Pieśniami Oblubienica jest często nazywana gołębicą), pojednania i pokoju (Noe wypuszcza gołębie z arki, aby sprawdzić, czy wody potopu już opadły), Ducha Świętego (przybiera postać gołębicy podczas chrztu Chrystusa); symbolizuje także duszę człowieka góra - centrum świata, styk nieba i ziemi; biblijne góry: Synaj, Tabor, Golgota ciało i krew - podstawa ziemskiej natury człowieka; krew Chrystusa przelana na krzyżu symbolizuje odkupienie grzechów i jest zarazem znakiem ofiary; podczas Eucharystii, czyli uroczystego powtarzania ostatniej wieczerzy, chrześcijanie spożywają ciało i krew Chrystusa pod postacią chleba (hostii - okrągły opłatek) i wina korona cierniowa - symbol cierpienia, ofiary i męki Chrystusa krzyż - symbolizuje drogę ze świata ziemskiego do nieba; jest znakiem cierpienia pasterz - w Starym Testamencie Jahwe (Bóg), który pasie swoją trzodę (lud wybrany), w Nowym Testamencie Dobry Pasterz - Chrystus ocalający zbłąkane owieczki (ludzkość) i oddający za nie życie potop - znak gniewu Bożego, potęgi żywiołów, oczyszczenia ryba – symbol narodzin, płodności; zaszyfrowany znak Chrystusa (stosowany zwłaszcza w okresie prześladowań pierwszych chrześcijan); strawa duchowa; w Ewangelii Chrystus często przywołuje alegorię rybaka, sieci i ryb, czyli wiernych tęcza - znak przymierza Boga z ludźmi łączący niebo i ziemię (w Księdze Rodzaju pojawia się na niebie po zakończeniu potopu) wąż i smok - symbole szatana, podstępu i zepsucia, grzechu (wąż kusi Ewę w raju, namawiając do zjedzenia zakazanego owocu; smok w Apokalipsie św. Jana oznacza szatana) woda - żywioł oczyszczający (potop), nieprzyjazny (Morze Czerwone), ale też źródło życia (chrzest) Stary Testament - (wyraz testament oznacza ‘przymierze') święta księga żydów (wyznawców judaizmu) oraz chrześcijan; tworzą ją: Pięcioksiąg, księgi mądrościowe (np. Księga Hioba, Księga Koheleta), księgi prorockie (np. Księga Izajasza) Nowy Testament - święta księga wyznawców Chrystusa; składają się na nią: 4 Ewangelie, Dzieje Apostolskie, listy, Apokalipsa św. Jana apokryf - tekst związany z Biblią, ale nie włączony do oficjalnego zbioru pism werset - fragment tekstu będący całością znaczeniową i rytmiczną katolicyzm -(z greki katholikós ‘powszechny') najliczniejsze z wyznań chrześcijańskich; uznaje nieomylność papieża (biskupa Rzymu) i jego zwierzchność nad całym Kościołem prawosławie - wyznanie chrześcijańskie; nazwa pochodzi od greckiego wyrazu orthodoxía prawidłowy kult', 'prawidłowa wiara'; ukształtowało się z pierwotnego chrześcijaństwa; ostatecznie uniezależniło się od Rzymu w 1054 r.; nie uznaje papieża; między katolicyzmem a prawosławiem są różnice w założeniach wiary i organizacji kultu protestantyzm - ogólna nazwa określająca wyznania chrześcijańskie powstałe w wyniku reformacji (zapoczątkował ją Marcin Luter, który w XVI w. sprzeciwił się Kościołowi rzymskokatolickiemu) islam - religia zakładająca wiarę w jednego Boga – Allaha; przekazał ją ludziom prorok Mahomet muzułmanin - wyznawca islamu uniwersalny - taki sam dla wszystkich niezależnie od miejsca i czasu, odpowiedni dla wszystkich moralny - tu: odnoszący się do tego, co jest dobre, a co — : - złe przypowieść - (inaczej parabola) gatunek literacki, w którym prosta historia służy do przekazania ukrytego sensu pieśń - utwór liryczny początkowo związany z muzyką, co jest widoczne w podziale na strofy; pieśni podejmują tematy poważne i lekkie psalm - pieśń o charakterze modlitwy, często wykonywana z towarzyszeniem muzyki; może być np. utworem pochwalnym, błagalnym, dziękczynnym hymn - uroczysta pieśń pochwalna skierowana do jakiejś osoby, bóstwa, sławiąca bohaterskie czyny, idee modlitwa - wypowiedź skierowana do Boga lub pośrednika (Maryi lub świętych) w kontaktach z Bogiem; może zawierać podziękowanie, błaganie, elementy uwielbienia i pochwały symbol - znak, motyw, obraz, który poza znaczeniem dosłownym wyraża treści głęboko ukryte, niejasne; dlatego jest wieloznaczny i można go interpretować na wiele sposobów metafora - nietypowe zestawienie wyrazów, dzięki czemu zyskują one razem nowe znaczenie alegoryczny - poza sensem dosłownym mający też znaczenie przenośne moralistyczny - związany z zasadami wskazującymi, które postępowanie jest dobre, a które – złe mistyczny - duchowy porównanie - zestawienie zjawiska z innym, pod pewnymi względami podobnym alegoria - postać, przedmiot, motyw, które poza sensem dosłownym mają też znaczenie przenośne (zwykle jedno) paralelizm składniowy - powtórzenie zadań o tej samej lub podobnej budowie apostrofa - uroczysty zwrot do adresata (osoby, bóstwa, pojęcia, przedmiotu) tryb rozkazujący - jeden z trybów czasownika; wyraża życzenie, prośbę lub rozkaz, np. ześlij zdanie złożone - wypowiedzenie, w którym są co najmniej dwa wypowiedzenia składowe (mogą to być zdania lub równoważniki zdań) sentencja - zwięzłe zdanie zawierające jakąś myśl o charakterze moralnym lub filozoficznym aforyzm - złota myśl; jednozdaniowa błyskotliwa, zaskakująca wypowiedź o charakterze filozoficznym lub moralnym prefekt - wysoki urzędnik w starożytnym Rzymie