Iliada

Alternatywny zapis:

ma znaczenia kult zmarłych, zaś w „Odysei" tak. Obecnie uważa się jednak, że poematy te miały jednego autora. Za taką koncepcją przemawia przede wszystkim jednolitość tekstu. EPOS Homer jest twórcą dwóch greckich eposów - ,,Iliady" i ,,Odysei". Tytuł pierwszego utworu pochodzi od nazwy Ilion, czyli miasta, które niegdyś utożsamiano z Troją. ,,Iliada" w formie ustnego przekazu powstała w Grecji, najprawdopodobniej w Jonii na przełomie IX i VIII w. p. n. e., natomiast spisano ją w VI w. p. n. e. w Atenach. Tematem eposu jest ostatni (dziesiąty) rok wojny grecko-trojańskiej, której powodem miało być porwanie żony Menelaosa, Heleny przez Parysa, syna trojańskiego króla. Źródłem „Iliady” są opowieści bohaterskie, natomiast ,,Odyseja" powstała na podstawie baśni i opowiadań fantastyczno-przygodowych. Głównym bohaterem ,,Odysei" jest Odyseusz, a utwór przedstawia jego długą wędrówkę spod Troi do rodzinnej Itaki. Co ciekawe, oba eposy prezentują nieco odmienne systemy wartości. W „Iliadzie" najistotniejsze znaczenie ma honor i męstwo. W „Odysei" natomiast najważniejszą wartością jest miłość we wszystkich odmianach: erotycznej, małżeńskiej, rodzicielskiej czy miłość do ojczyzny. Ponadto świat przedstawiony w tym eposie, w przeciwieństwie do ,,Iliady" jest światem kobiet. EPOS HOMERYCKI DEFINICJA I CECHY GATUNKU Definicja ogólna Epos według ,,Słownika terminów literackich”: Obejmuje rozbudowane utwory, zazwyczaj wierszowane, ukazujące dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów rzucone na tło wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej. Wyznaczniki eposu homeryckiego Charakterystyczną cechą eposu homeryckiego (,,Iliada" i ,,Odyseja") jest umieszczenie akcji na dwóch poziomach opowieści: w świecie bohaterów ludzkich i bogów, a relacje pomiędzy owymi płaszczyznami są złożone. Niektórzy herosi posiadają boskie pochodzenie, z kolei bogowie podlegają antropomorfizacji (mają ludzkie cechy i słabości), ponadto bogowie ingerują w bieg wydarzeń. Epos homerycki rozpoczyna się inwokacją do muzy. Ilość ksiąg jest podzielna przez sześć. Tekst pisany jest heksametrem, to znaczy wersem, który składa się z sześciu stóp metrycznych: cztery pierwsze są daktylem lub spondejem, piąta jest daktylem, szósta trochejem lub spondejem. Fabuła ma charakter epizodyczny, np. w ,,Iliadzie" mamy do czynienia z opisami poszczególnych pojedynków Greków z Trojanami, które stanowią odrębne całostki. Opowiadanie przeważa nad opisem, który pełni funkcję retardacyjną, czyli opóźnia bieg akcji w celu wzbudzenia ciekawości odbiorcy, np. opis tarczy Achillesa. Jeżeli chodzi o narrację, narrator jest trzecioosobowy, wszechwiedzący, jest obserwatorem i utrzymuje w stosunku do swojej opowieści epicki dystans. Epos homerycki posiada podniosły nastrój, który zaznacza się głównie w opowiadaniach, natomiast opisy mają charakter realistyczny lub prozaiczny. Stylistykę utworu charakteryzuje duża ilość epitetów, np. ,,szybkonogi Achilles", ,,pięknowłosa Ariadna". Ponadto występują długie, rozbudowane porównania (porównania homeryckie). Homer używa również inwersji, a także peryfraz (omówienia) najczęściej dotyczących imion własnych, np. Hektora nazywa się ,,pasterzem narodu". Opisy są dynamiczne i podkreślają proces powstawania opowieści. ILIADASTRESZCZENIE Kapłan Chryzes prosi króla Agamemnona o oddanie córki (branki i niewolnicy władcy). Gdy ten odmawia, starzec udaje się nad morze i błaga Apollina o pomoc. Bóstwo wysłuchuje próśb starca zsyłając na wojska greckie zarazę (Apollo wybija bydło, później - greckich żołnierzy). Wojownicy - przerażeni gniewem boga - zwołują naradę, podczas której przekonują Agamemnona do oddania Chryzeidy. Prośbę popiera Achilles. Rozgniewany Agamemnon wyraża zgodę, ale w zamian odbiera herosowi jego brankę - Bryzeidę. Upokorzony Achilles odmawia dalszej pomocy Grekom, wzywa swą matkę Tetydę i prosi ją o pomoc. Boginka wstawia się za synem do samego Zeusa a ten decyduje, że udzieli pomocy mieszkańcom Troi. Od tego momentu naczelne bóstwa Olimpu śmiało udzielają poparcia wybranym wojownikom po jednej lub drugiej stronie. Władca Olimpu postanawia wprowadzić Greków w błąd, zsyłając na Agamemnona rzekomo proroczy sen. Pod wpływem widzenia, po naradzie ze starszyzną, władca podejmuje decyzję o ataku na gród króla Priama. Rozpoczynają się pierwsze walki pomiędzy wojskami Trojan i Greków. Podczas bitwy wywiązuje się pojedynek między Menelaosem (prawowitym mężem porwanej Heleny) i Parysem - synem Priama. Obydwie strony zawierają przysięgę. Zwycięzca pojedynku ma prawo do ręki Heleny, a przegrani zobowiążą się do zapłaty sowitego okupu. Zacięta walka zostaje przypadkiem przerwana przez interwencję Kiprydy (Afrodyty). Bogini porywa rannego Parysa, zrywając tym samym przysięgę. Pozostałe bóstwa są zaniepokojone zerwaniem przymierza i postanawiają wesprzeć Greków. Achajom sprzyja szczególnie Atena. Bogini kusi trojańskiego wojownika Pandara, namawiając go do ataku na Menelaosa. Rana odniesiona przez Greka jest wyraźnym znakiem zerwania przysięgi. Rozgniewani Achajowie szykują się do dalszych walk. Za namową Trojan Hektor udaje się do królewskiego pałacu prosząc kobiety o modlitwy w intencji zwycięstwa. Trojanki nadaremno wznoszą mogły do Ateny, ofiarowując bogini w darze cenną szatę. Gniewna Pallada nie wysłuchuje ich modlitw. Tymczasem Hektor odnajduje w mieście swą żonę Andromachę i synka. Żegna się z rodziną, czuje, że powinien powrócić do walczących. Zapłakana żona nadaremno prosi go o pozostanie w domu, przeczuwa śmierć męża na polu walki. Zgodnie z przeczuciem, Hektor szybko zdobywa możliwość wykazania się odwagą w pojedynku z Ajasem. Walka nie zostaje rozstrzygnięta, a Grecy i Trojanie po raz kolejny odraczają generalną bitwę. Przed wznowieniem walk Zeus upomina bóstwa (zwłaszcza swa żonę Herę i córkę Atene), by nie mieszały się do ludzkich walk. Bogowie z niechęcią przystają na prośbę Kronida. Po wznowieniu walk znaczną przewagę zdobywają wojownicy trojańscy. Przerażeni Grecy potrzebują mądrego dowódcy. Posłowie udają się do Achillesa, prosząc o przyłączenie się do walk, ten odmawia. Wśród Trojan spustoszenie czyni dzielny Agamemnon. Zeus, chcąc odmienić losy bitwy, doradza Hektorowi, by poczekał, aż grecki wojownik osłabnie i odważnie poprowadził towarzyszy do walki. Zgodnie z zapowiedzią Kronida, szala zwycięstwa przechyla się na stronę Trojan. Ginie wielu znamienitych greckich wojowników. Brutalność walk zwraca uwagę samego Achillesa. Jego przyjaciel Patrokles opatruje rany umierającym dowódcom. Bitwa przenosi się w pobliże muru, zbudowanego przez Greków ku ochronie swych pozycji na nadbrzeżu. Hektor, wspierany przez samego Zeusa, śmiało prowadzi Trojan do walki. Mur zostaje zdobyty, a flota Greków zagrożona przejęciem przez wrogów. Taki obrót rzeczy niepokoi Posejdona. Wodne postanawia - na złość bratu - wzbudzić męstwo w Grekach. Po stronie Posejdona staje także Hera. Bogini pożycza od Afrodyty czarowny pas, uwodzi Zeusa i z pomocą Snu usypia go. Posejdon podburza Greków do walki, ale wkrótce zostaje powstrzymany przez boginię Iris. Posłanniczka bogów przekazuje mu rozkaz Zeusa. Kronid prosi brata, by wycofał się z walki. Trojanie odzyskawszy przewagę rozpoczynają atak na grecką flotę. Patrokles, widząc zbliżającą się klęskę Achajów wyprasza u Achillesa jego zbroję i tarczę. W przebraniu przyjaciela rusza na pomoc Grekom. Po licznych, zwycięskich pojedynkach Patrokles natrafia na Hektora, a ten - wspomagany przez Zeusa i Apollina - zabija go. Umierający przepowiada swemu zabójcy śmierć z rąk Achillesa. Heros, zrozpaczony po śmierci przyjaciela po raz kolejny zwraca się o pomoc do matki. Ta odwiedza Hefajstosa prosząc go o przygotowanie tarczy i nowej zbroi dla syna. Bożek ognia tworzy złote arcydzieło wykuwając na tarczy ziemskie krajobrazy, widoki dwóch miast, tańczący orszak, obraz przedstawiające cztery pory roku. Achilles uradowany nową zbroją dziękuje matce za pomoc i przeprasza Agamemnona, wyrzekając się wszelkich uraz. Heros staje do walki. Zbliża się moment ostatecznego rozstrzygnięcia bitwy. Zeus, nie mogąc powstrzymać dłużej wyroków przeznaczenia, zezwala wszystkim bogom na udział w walce po dowolnej stronie. Hera, Atena, Posejdon stają po stronie Achajów, Trojan wspiera Ares wraz z Apollinem, Artemidą i Afrodytą. Walka nasila się. Achilles z uporem dąży do pojedynku z Hektorem. Osiąga cel po zabiciu Polidora, młodszego brata Hektora. Ten, ujrzawszy śmierć brata postanawia go pomścić. Przed pojedynkiem bogowie przesądzają zwycięstwo Achillesa. Apollo opuszcza Hektora. Do herosa zbliża się Atena przyjmując postać jego brata Deifoba. Bogini przekonuje bohatera, by stanął do ostatecznej walki z Achillesem. Po długim i wyczerpującym pojedynku syn Tetydy uderza Hektora dzidą w szyję i zabija go. Przebija stopy zmarłego i przywiązuje jego ciało do rydwanu po czym triumfalnie okrąża Troję. Hańbę Hektora opłakują wszyscy Trojanie z królem Priamem na czele. Po zabiciu Hektora Achilles urządza igrzyska na cześć Patroklesa. Priam, za namową Hermesa, udaje się do obozu zwycięzców i prosi o wydanie ciała syna ofiarowując hojne dary. Achilles przyjmuje okup zezwalając królowi na zabranie i pochowanie ciała syna. ILIADA PLAN WYDARZEŃ 1. Spór Agamemnona i Achillesa o branki - Chryzeidę i Bryzeidę. 2. Gniew Achillesa - odmowa udziału w walce przeciw Trojanom. 3. Rozpoczęcie walk. 4. Pojedynek Parysa z Menelaosem - zerwanie przymierza. 5. Pożegnanie Hektora z żoną. 6. Pojedynek Hektora z Ajasem. 7. Atak Trojan na flotę Achajów. 8. Patrokles na czele greckich wojsk. 9. Śmierć Patroklesa z ręki Hektora. 10. Rozpacz Achillesa. 11. Podarunek Tetydy dla syna - nowa tarcza i zbroja. 12. Zezwolenie Zeusa na udział wszystkich bogów w walce. 13. Pojedynek Achillesa z Hektorem. 14. Śmierć syna Priama. 15. Zbezczeszczenie zwłok wroga przez Achillesa. 16. Igrzyska na cześć Patroklesa. 17. Wydanie ciała Hektora Priamowi. ILIADA-GENEZA Autorstwo, geneza i dokładny czas powstania ,,Iliady" to kwestie dyskusyjne (podobny problem dotyczy także ,,Odysei"). Tradycja przypisuje autorstwo eposu greckiemu aojdzie - Homerowi, choć jego faktycznego istnienia nie udowodniono aż do dziś (tzw. kwestia homerycka). Przypuszczalnie, pierwotny tekst ,,Iliady" był przekazywane ustnie. Jeśli chodzi o dokładny czas powstania eposu - badacze nie są zgodni. Większość wskazuje na VIII w. p.n.e. (niektórzy sugerują, że dzieło mogło być stworzone w IX w. p.n.e.). Tekst eposu spisano po raz pierwszy pod koniec VI w. p.n.e. na polecenie Pizystrata. ILIADA CZAS I MIEJSCE AKCJI - ,,Iliada” opisuje wydarzenia rozgrywające się ostatniego, dziesiątego roku wojny (dokładnie 1184 p.n.e.) Choć czas ten to około 50 dni, wydarzenia, o których wspomina poeta, obejmują zaledwie kilka dni, bowiem cześć z wydarzeń trwających w czasie rzeczywistym kilkanaście dni, opisanych zostało w zaledwie kilkuwersowych ustępach. Mowa tu o choćby o zarazie, zemscie Achillesa czy przygotowaniach do pogrzebu Hektora. Rzecz dzieje się głównie w królestwie Troi, a ścisłe mówiąc przed murami obronnymi miasta (Troja leżała w dzisiejszej Azji Mniejszej). Autor wspomina o takich szczegółach topograficznach jak rzeki: Skamander (miejsce boju Achillesa z Hektorem) i Simoeis oraz góra Ida. Czasami akcja przenosi się do pałacu Priama, obozu Greków czy na Olimp. Wojna trojańska toczyła się dziewięć lat, a akcja utworu rozpoczyna się w ostatnim roku jej trwania i obejmuje około 50 dni. Miejsce akcji to mury Troi, pod którymi toczą się walki Achajów z Trojanami. ILIADA-INTERPRETACJA- ,,Iliada” jest często błędnie utożsamiana z pełnym opisem wojny trojańskiej. Obszerne dzieło przypisywane Homerowi dotyczy jednak zaledwie jednego epizodu z wieloletniej walki pomiędzy Achajami i Trojanami. Główny wątek eposu dotyczy sporu pomiędzy greckimi wojownikami - królem Agamemnonem i herosem Achillesem - o branki wojenne. Agamemnon- pod wpływem nacisków współtowarzyszy - zmuszony jest oddać Trojanom kapłankę Chryzeidę (Apollo mszcząc się za znieważenie kapłanki, zsyła na Greków zarazę). Wojownik uzależnia wydanie branki zabraniem Achillesowi (forsującego pomysł bezwzględnego wydania kapłanki) jego własnej branki - Bryzeidy. Wywiązuje się spór, skutkiem którego heros wycofuje się z walki. Motyw gniewu Achilla i jego konsekwencji pojawia się w każdej kolejnej pieśni eposu. W finale utworu heros powodowany żalem za zabitym przyjacielem wyrzeka się urazy do Agamemnona. Dzieło kończy opis pojedynku pomiędzy Achillesem i Hektorem, zakończonym zwycięstwem herosa. Historia Achillesa łączy wszystkie wątki dzieła. Jego decyzje wpływają na przebieg głównych walk pomiędzy wrogami. Poszczególne etapy wojny są relacjonowane dość szczegółowo. Narrator skrupulatnie wylicza czyny najdzielniejszych wojowników (zarówno Trojan, jak i Achajów), barwnie odmalowuje przebieg pojedynków, wojennych podstępów i wybiegów. Każdy z wielkich, opisywanych czynów znajduje swe uzasadnienie w przymiotach charakteru danego wojownika lub w cudownej interwencji wspierającego go bóstwa (tu np. Afrodyta osłaniająca Parysa). Bogowie, ich motywacje, interwencje i decyzje - to jeden z ważniejszych elementów ,,Iliada", kluczowy dla zrozumienia całości utworu. Nieprzemyślane decyzje bóstw stoją pośrednio u zarania konfliktu pomiędzy wrogimi obozami (historia tzw. sądu Parysa; królewicz porywa Helenę, gdyż została mu ona obiecana przez Afrodytę). Olimpijczycy biorą czynny udział w walkach wspierając - wedle własnego uznania - wybranych wojowników. Atena i Hera to główne ,,patronki" Achajów, z Trojanami sympatyzuje z kolei Zeus. Sami wojownicy z wdzięcznością przyjmują okazaną pomoc, łatwo rozpoznając w tajemniczych ,,przybyszach" pozaziemskich gości. Konstrukcja ,,Iliady" jest kunsztowna i przemyślana. Opowieść o sporze Achillesa z Agamemnonem jest swoistą ramą fabularną (pierwsze pieśni - kłótnia i gniew bohaterów, ostatnie - wyrzeczenie się gniewu, wymiana darów). Utwór składa się z XXIV ksiąg spisanych wierszem. Podniosły styl, wielowątkowa fabuła i obecność bohatera zbiorowego, opis legendarnych wydarzeń przełomowych dla danej społeczności (Grecy i Trojanie), rozbudowane opisy, stałe epitety, przenikanie się świata bogów i ludzi (paralelizm), tzw. ,,wszechwiedzący" narrator - to najważniejsze cechy ,,Iliady" jako eposu. CHARAKTERYSTYKA ACHILLESA - Heros, syn boginki Tetydy i Peleusa, główny bohater ,,Iliady". Kluczowym motywem całego eposu, przewijającego się przez kolejne pieśni jest gniew Achillesa, urażonego koniecznością oddania ukochanej branki. Obrażony heros odmawia pomocy Grekom, co skutkuje do pewnego czasu dużą przewagą Trojan. Bohater włącza się do walki dopiero po śmierci przyjaciela - Patroklesa. Heros jest przedstawiony w ,,Iliadzie" jako nadludzko silny i niezwykle porywczy wojownik. Z łatwością powala najtęższych trojańskich mężczyzn. Obdarzony przez matkę cudowną zbroją, wspierany przez liczne bóstwa, nie daje szans przeciwnikowi. W finale utworu wygrywa morderczy pojedynek z Hektorem - zabójcą Patrokla i synem Priama. CHARAKTERYSTYKA HEKTORA Syn króla Troi - Priama, bohater i wielki, trojański wojownik, mąż Andromachy. Hektor jawi się jako postać szlachetna, honorowa, gotowa do największych poświęceń. Homer opisuje szczegółowo jego liczne czyny na polu walki, m.in. poprowadzenie ataku na flotę Achajów. Hektor jest godnym przeciwnikiem Achillesa. Po zabiciu Patrokla wzbudza gniew herosa. Ten, doprowadza do konfrontacji zabijając na oczach Hektora jego młodszego brata. Podczas pojedynku bogowie przechylają szalę zwycięstwa na stronę Achillesa. Ciało zabitego zostaje zhańbione - Achilles ciągnie zwłoki za swym rydwanem, objeżdżają z triumfem mury miasta. CHARAKTERYSTYKA BOHATERÓW DRUGOPLANOWYCH Andromacha Żona Hektora. Przed rozpoczęciem wojny na świat przychodzi syn tej pary. Autor ,,Iliady" opisuje wzruszającą scenę pożegnania pomiędzy Hektorem, jego żoną i synkiem. Małżonkowie przeczuwają nieszczęście i szybkie rozstanie. Agamemnon Władca Argolidy, grecki bohater, wielki i doświadczony wojownik. Podczas wojny trojańskiej porywa Chryzeidę - kapłankę Apollina. Pomimo próśb ojca dziewczyny, odmawia wydania branki, czym ściąga gniew Apollina. Bóg zsyła na Greków zarazę. Podczas narady wojownicy żądają zwrócenia Chryzeidy Trojanom. Pomysł popiera Achilles. Rozgniewany Agamemnon zgadza się, ale żąda, by heros oddał w zamian własną brankę. Spór doprowadza do czasowego wycofania się Achillesa z walk. Bogowie W walkę pomiędzy Achajami a Trojanami angażuje się większość bóstwo olimpijskich. Początkowo bóstwa - za pozwoleniem Zeusa - udzielają pomocy pojedynczym wojownikom. Pod koniec walk Kronid daje swym podwładnym pełną dowolność we wspieraniu jednej albo drugiej strony. Hera, Atena, Afrodyta, Apollo i Artemida, Ares, Posejdon - to najważniejsi z bogów, biorący bezpośredni udział w walce. Helena Żona Menelaosa, porwana przez Parysa, konflikt pomiędzy mężczyznami doprowadza bezpośrednio do wybuchu wojny trojańskiej. W ,,Iliadzie" widzimy Helenę jako szczęśliwą (przynajmniej pozornie) brankę Parysa. Kobieta zdaje sobie sprawę ze swej roli w konflikcie, obawia się zarówno o los Parysa (i jego rodziny), jak i o walczących Greków. Menelaos Prawowity mąż Heleny, wyprawia się do Troi, by odzyskać wykradzioną żonę i ukarać jej porywacza. W trakcie walk udaje mu się wyzwać Parysa na pojedynek. Walka jest nierówna, po stronie królewicza staje Afrodyta i w kluczowym momencie porywa rannego z pola bitwy. Menelaos traktuje zachowanie Parysa jako niegodne. Zachowanie uciekiniera jest dla Greków sygnałem do zerwanie ustanowionego na krótko przymierza. Odyseusz Król Itaki, doświadczony wojownik znany ze swej mądrości i sprytu. Podczas walk wielokrotnie wykazuje się odwagą, ale sprawdza się głównie jako roztropny doradca Achillesa i innych, greckich wojowników. Parys Piękny syn Priama, kochanek i porywacz Heleny, ulubieniec Afrodyty. W ,,Iliadzie" Parys jawi się jako postać negatywna. Nie odczuwa wyrzutów sumienia mimo tego, że jest bezpośrednio odpowiedzialny za wybuch wojny. Przeciwieństwem Parysa (pod względem charakteru i zachowania) jest jego starszy brat - Hektor. Patrokles Grecki wojownik, najbliższy przyjaciel Achillesa. Podczas ataku Trojan na flotę grecką przybiera zbroję przyjaciela i bohatersko odpiera atak wroga. Ginie w pojedynku z Hektorem, wróżąc zabójcy śmierć z ręki Achillesa. Pod wpływem gniewu i żalu za zamordowanym Patroklesem, do walki powraca Achilles. Uroczysty pogrzeb Patroklesa - poprzedzony igrzyskami - odbywa się po zakończonym pojedynku pomiędzy Achillem i synem Priama. Priam Król trojański, ojciec Parysa i Hektora. Sędziwy władca przygląda się walce z murów miasta. Po śmierci Hektora, z pomocą bożka Hermesa, udaje się do obozu wroga i wyprasza u Achillesa, poruszonego rozpaczą ojca, ciało syna. ILIADA - MOTYWY Bogowie Jedną z ważniejszych cech eposu jest paralelizm dwóch rzeczywistości – boskiej i ludzkiej. W „Iliadzie” bóstwa są równorzędnymi bohaterami, czynnie udzielającymi się po obydwu stronach walk. Olimpijczycy są zaskoczeni rozmiarami walk. Śmiało intrygują, doradzają swym „ulubieńcom", mieszają szyki przeciwnikom. Jedni, tak jak Afrodyta czy Atena, od początku do końca wspierają konkretnego wojownika. Inni - jak Ares - pobudzają do walki obydwie strony, czerpiąc przyjemność z uczestniczenia w wielkim, krwawym wydarzeniu. Jeszcze inni przypatrują się potyczkom z boku, pozostawiając losy bohaterów ich własnemu przeznaczeniu. Bogowie wpływają na przebieg kolejnych epizodów walk, ale o ostatecznym wyniku wojny decyduje przeznaczenie - fatum. Grecy poznają je dzięki przepowiedniom. To ono ostatecznie przecina nić życia danego bohatera i przechyla szalę zwycięstwa na jedną ze stron. Kobieta Większość bohaterów ,,Iliady" to mężczyźni, wojownicy, wodzowie, herosi. Bohaterki kobiece ze zrozumiałych powodów pojawiają się na ,,dalszym planie" utworu. Matki i żony obserwujące walczących z murów miasta, opłakujące zmarłych, zanoszące modlitwy do bogów - oto bohaterki opowieści Homera. Mimo pewnej, pozornej marginalności, motyw kobiety odgrywa jednak w dziele jedną z kluczowych ról. Jak wiadomo, przyczyną wybuchu wojny jest porwanie pięknej Heleny. Porwanie przez Agamemnona Chryzeidy sprowadza na wojska greckie zarazę. Kłótnia o branki pomiędzy Achillesem i Agamemnonem doprowadza do gniewu i wycofania się z walki tego pierwszego. Nie można też lekceważyć wpływu kobiet-bogiń na przebieg wojny. Afrodyta osłania Parysa, a nawet porywa go z pola walki. Hera uwodzi samego Zeusa tylko po to, by chwilowo zniweczyć jego poparcie dla Trojan. Atena konsekwentnie wspiera Greków, pomaga też Achillesowi w zwycięstwie nad Hektorem. Jedną z piękniejszych, drugoplanowych postaci jest Andromacha. Pożegnanie bohaterki z mężem (Hektorem) należy do najbardziej przejmujących scen ,,Iliady". Śmierć Śmierć to naturalny element wojny. W ,Iliadzie" odnajdziemy opisy niezliczonych pojedynków i potyczek kończących się zgonem przeciwnika. Pod Troją - po obydwu stronach barykady - giną najwięksi ówcześni wojownicy. Większość bohaterów godnie przyjmuje śmierć. Wojownicy wiedzą, że każdemu z nich ,,wyznaczona" jest właściwa godzina zgonu. Wiedzę o okolicznościach swojej śmierci posiada Achilles. Umierający Patrokles przepowiada z kolei Hektorowi zgon z ręki przyjaciela. Śmierci swych wybranych podopiecznych nie mogą zapobiec nawet bogowie. Możliwie jest jedynie odwleczenie lub czasowe odroczenie momentu zgonu. W ,,Iliadzie" odnajdziemy dokładny opis starożytnych ceremonii pogrzebowych (śmierć i pogrzeb Patroklesa). Jedną z najważniejszych scen eposu jest śmierć Hektora i ,,triumfalny" przejazd Achillesa, ciągnącego zwłoki wroga za rydwanem. Walka Główny motyw utworu. Homer przedstawia kolejne etapy walk pomiędzy Grekami i obrońcami Troi. Większość treści poszczególnych pieśni to opisy pojedynków, kampanii, wypraw i podstępów. Przy opisywaniu walk autor posługuje się szerokimi, barwnymi porównaniami (tzw. porównanie homeryckie) i stałymi epitetami przypisanymi konkretnemu bohaterowi (,,szybkonogi" Achilles, ,,gromowładny" Zeus) W każdy z pojedynków zaangażowane jest co najmniej jedno bóstwo (Atena, Hera, Apollo). Obrazy walk są dynamiczne, plastyczne, a całości towarzyszy podniosły styl. Zemsta Zemsta to główna motywacja działań Achillesa. Heros, urażony sporem z Agamemnonem odmawia pomocy współtowarzyszom. Pomimo postępującej przewagi wroga, Achilles uchyla się od walki. Odmawia nawet wtedy, gdy o pomoc prosi go najbliższy przyjaciel. Patrokles, zdeterminowany by pomóc w obronie greckiej floty, ubiera zbroję Achillesa i ginie. Śmierć Patrokla to moment zwrotu akcji całego eposu. Achilles nie może już pozostać obojętnym. Upokorzenie i żal przeradza się w boski gniew. Bohater konsekwentnie dąży do pojedynku z Hektorem i w finale utworu mści się na wrogu. TARCZA ACHILLESA-OPIS W ILIADZIE Opis tarczy Achillesa spełnia w „Iliadzie" funkcję retardacyjną, to znaczy opóźnia bieg akcji w celu wzbudzenia większej ciekawości odbiorcy. Tarcza jest wykonywana dla bohatera na specjalną okazję - pojedynek z najdzielniejszym Trojańczykiem, Hektorem. Opis Opis ma charakter dynamiczny, nie jest to bowiem przedstawienie biernego przedmiotu, ale relacja procesu jego powstawania. Dynamizm jest osiągany w tekście za pomocą nagromadzenia ogromnej liczby czasowników (,,rzucił", ,,pochwycił", ,,postawił"). Hefajstos wykuwa tarczę dla największego greckiego bohatera, dlatego musi mieć ona charakter niezwykły. Ową wyjątkowość podkreśla już sam materiał, z którego jest sporządzany opisywany przedmiot: miedź, cyna, złoto i srebro. Użyte w tekście epitety odzwierciedlają nie tylko cechy samej tarczy, ale odnoszą się również do bohatera, dla którego jest ona przeznaczona. Miedź i cyna są ,,hartowne", a więc świadczą o niespożytej sile, zaś złoto i srebro określa się jako ,,kosztowne", co oznacza szlachetność urodzenia, ale też ducha. Epitety spełniają również funkcję unaoczniającą, dzięki nim odbiorca może sobie wyobrazić przedmiot, o którym się mówi: „tarczę ogromną i mocną/całą kunsztownie zrobioną". Niektóre epitety mają charakter synestezji, np. ,,miękki połysk", to znaczy odwołują się do dwóch lub więcej doznań zmysłowych (tu: dotyku i wzroku), dzięki czemu tekst zyskuje niezwykłą plastyczność. Opis jest niezwykle szczegółowy, niemal realistyczny. W tekście relacjonuje się każdy ruch wykonywany przez Hefajstosa, a także prezentuje się wszystkie detale wyrobu. Wizualizacji służy również stosowanie rozbudowanych porównań (tak zwanych homeryckich), np.: Korowód zwijać się zaczął pląsającymi stopami łatwo i lekko - tak garncarz wypróbowuje swe koło, czy mu swobodnie wiruje w sprawnych do pracy ramionach Motyw koła Spośród wszystkich cech tarczy, najbardziej istotnym elementem jest jej kształt: okrąg. Motyw koła zaznacza się na kilku płaszczyznach. Pojawia się on już na początku pracy boskiego kowala: W krąg rzucił otok świetlisty - iskrzył się trzema kręgami (...) następnie powtarza się kilkakrotnie w postaci obrazów zamkniętego korowodu, a na końcu zamyka całość opisu: Wreszcie Hefajstos wyrzeźbił potężny prąd Okeana, który biegł wkoło otoku tarczy kunsztownie zrobionej. Mamy tu do czynienia z kompozycją klamrową, a tym samym konstrukcja opisu odpowiada budowie tarczy: obie są kołem. Figura ta znajduje również zastosowanie nie tylko w obrębie przestrzeni, ale również czasu. Hefajstos umieszcza na tarczy Achillesa pięć warstw, na których sporządza kilka różnych obrazów. Znamienne jest jednak, że kowal zaczyna od przedstawienia kosmogonii, czyli stworzenia świata, kończy zaś na obrazie Okeanosa, który pojawia się właśnie w opisie stworzenia. Okeanos jest zatem znakiem spajającym początek i koniec tekstu: czas staje się wielkim cyklem powtórzeń, pojawia się wielki powrót rzeczy. Rytm powtórzeń uwidacznia się również w poszczególnych scenach przedstawionych na tarczy. Mamy tu bowiem do czynienia z naprzemiennym występowaniem motywu harmonii i dysharmonii. Pierwszy z nich ujawnia się w obrazach zaślubin, żniw, winobrania, świątecznego korowodu chłopców i panien. Zniszczeniem porządku jest natomiast spór, wojna, zabójstwo, kradzież. Motyw wojny Wojna, jaka rozgorzała między Trojanami i Grekami została opisana przez Homera w ,,Iliadzie". Czytamy o rozegranych bitwach, pojedynkach i rozejmach, a także o licznych interwencjach bogów, pragnących przechylić szalę zwycięstwa na jedną ze stron. Wojna ukazana w utworze jest długa i wyniszczająca, pochłaniająca wiele ofiar. Szala zwycięstwa przechyla się to na jedną, to na drugą stronę. Jest okrutna i bardzo bezwzględna. Wojownicy walczą tak długo, dopóki starczy im sił. Nie zawsze walka jest czysta. Motyw przyjaźni Przyjaźń między Patroklesem a Achillesem była trwała i wierna. Obaj wojownicy dali temu przykład. Patrokles wyruszając na prośbę Achillesa do Troi, by zorientować się w przebiegu wojny i sytuacji greckiego obozu, a Achilles wyruszając na wojnę i mszcząc śmierć przyjaciela. Motyw ofiary Hektor pada ofiarą żądzy zemsty, jaka ogarnia Achillesa. Zbezczeszczenie ciała wojownika jest wynikiem napadu gwałtownych emocji, jakim uległ żołnierz. Motyw pojedynku W,,Iliadzie" opisanych zostało kilka pojedynków, najważniejszym z nich było starcie Achillesa i Hektora. Najwięksi wojownicy obydwu obozów walczyli na śmierć i życie. Zwyciężył Achilles i - pomimo próśb przeciwnika o godne potraktowanie ciała przegranego - zbezcześcił jego zwłoki. Hefajstos Dzieło Hefajstosa odzwierciedla zatem obraz świata zbudowanego z przeciwieństw: dobra i zła. Sam kowal został tu ukazany jako boski demiurg, który stwarza rzeczywistość. Jest on jednocześnie figurą artysty. Określa się go słowami: ,,mistrz" i „sławny sztuką Kulawiec". W drugim wypadku mamy do czynienia z antonomazja (zastąpieniem imienia własnego przez peryfrazę - omówienie), która podkreśla artystyczną działalność Hefajstosa. Artyzm jest tu równoznaczny z boskością ze względu na moc kreacyjną. Wnioski Tarcza Achillesa została zatem ukazana jako przedmiot wyjątkowy, a nawet magiczny. Jej wykonanie jest tożsame z komponowaniem dzieła sztuki i analogiczne do procesu stwarzania świata. W opisywanym przedmiocie istotny jest każdy szczegół, zarówno tworzywo, jak i wyrzeźbione na nim obrazy. Można powiedzieć, że realizuje się tu artystyczna zasada wielości w jedności, polegająca na tym, że pojedynczy element odzwierciedla porządek całego kosmosu. ILIADA PROBLEMATYKA Głównym problemem, jaki ukazuje ,,Iliada", jest rycerskość. Przedstawione są dokładnie opisy walk i zachowanie się podczas pojedynków poszczególnych wojowników. Na podziw zasługują bohaterskie czyny wielu z nich. Na pierwszy plan wysuwa się ich męstwo, odwaga i nieustępliwość w walce. Ważny jest też honor rycerski i ambicja. Przykładem dobrego wojownika jest Hektor, który ginie z rąk Achillesa, przed śmiercią prosząc go o niebezczeszczenie swoich zwłok. Dobry przykład podczas walki daje także swoim żołnierzom Agamemnon, który odnosi liczne sukcesy i nie waha się. Kolejnym problemem jest gniew, który powoduje dużo zamieszania na polu walki. Gniew Apolla dziesiątkuje żołnierzy greckich. Gniew Achillesa sprawia, że ginie wielu ludzi, a szala zwycięstwa dramatycznie przechyla się na stronę wroga. Kierując się pragnieniem zemsty, Achilles postanawia walczyć. Wprawdzie pomaga swoim rodakom, ale zabijając Hektora pastwi się nad jego ciałem i straszliwie je masakruje. Iliada - Problematyka - ,,Iliada" jako epos Epos - najstarszy gatunek epicki. Obejmuje utwory poetyckie, które opisują życie legendarnych bądź historycznych bohaterów danego narodu na tle przełomowych dla państwa wydarzeń historycznych. W eposie odnaleźć można również elementy związane z kultem religijnym, tradycją bądź postaciami metafizycznymi. Cechy Iliady" jako eposu: - wielowątkowa fabuła - perypetie bohaterów ukazane na tle wojny trojańskiej, momentu przełomowego dla historii starożytnej Grecji - bohater zbiorowy - rozpoczęcie utworu inwokacją do Muzy - narrator wszechwiedzący - rozbudowane dokładne opisy miejsc i przebiegu bitew - podniosły styl ILIADA -ŚRODKI STYLISTYCZNE Charakterystyczne dla Homera środki poetyckie to tzw. stałe epitety - połączenie imienia bohatera z jego umiejętnością bądź jedyną charakterystyczną dla niego cechą. Są to m.in. ,,gromowładny Zeus", ,,prędkonogi Achilles". Utworzone w ten sposób związki frazeologiczne są nierozerwalne. Kolejnym charakterystycznym dla Homera środkiem stylistycznym jest - porównanie homeryckie. Jest to porównanie, w którym człon opisujący jest wielokrotnie dłuższy niż opisywany. Dzięki takiemu zabiegowi poeta rozwija drugi człon do rozmiarów dygresji, a czasem - odrębnego epizodu. Konstruuje panoramiczne obrazy, umożliwia retardację (celowe opóźnienie relacji z jakiegoś zdarzenia). NOTATKA Wojna trojańska była jednym z dwóch, oprócz wyprawy siedmiu przeciw Tebom, najważniejszych legendarnych wydarzeń z greckiej historii archaicznej (przed powstaniem polis) opiewanych przez aojdów. Iliada, epos w 24 księgach, stworzony najprawdopodobniej w VIII w. p.n.e., opowiada o wydarzeniach rozgrywających się w ciągu 50 dni ostatniego, dziesiątego roku oblężenia Troi. Miasto to określano także jako Ilion, stąd tytuł arcydzieła Homera. Jest to utwór obfitujący w opisy walk, wojennego męstwa i śmierci wojowników. Ukazuje też wielkie bogactwo kultury greckiej i odsłania prawdę o naturze człowieka, jego przeznaczeniu i relacjami z bogami. Oś konstrukcyjną dzieła stanowi gniew Achillesa, a punkt kulminacyjny - przekroczenie przez herosa zasad umiaru i sprawiedliwości - poniżenie zwłok pokonanego Hektora (Achilles ciągnie je za rydwanem wokół murów miasta). Bohaterowie eposu wzbudzają podziw odwagą i poświęceniem, szlachetnością uczuć (scena pożegnania Hektora z żoną Andromachą), bywają też jednak tchórzliwi, okrutni i zacietrzewieni. Homer niezwykle plastycznie opisuje nie tylko ich przeżycia i epizody wojenne, lecz także ubiory i zbrojne (słynny opis tarczy Achillesa), obyczaje, wierzenia. Iliada jest źródłem wielu toposów, czyli motywów, tematów, obrazów, przejętych przez autorów późniejszych i powtarzalnych jako element tradycji. Od Homera wywodzi się np. topos oblężonego miasta czy rozpaczy ojca po stracie ukochanego dziecka. TOPOS - (gr. topos 'miejsce', 'okolica') - termin wywodzący się z antycznej retoryki. Określano nim utrwalony przez tradycję sposób argumentacji, a także motyw, obraz lub temat odwołujący się do prastarych mitów i wierzeń ludzkości, często mający charakter odwiecznego archetypu. Wiedza o toposach, nazywana topiką, była początkowo dziedziną retoryki, obecnie stanowi zaplecze dla badaczy tekstów kultury. Stworzony w Iliadzie model eposu był naśladowany przez wielu twórców. Wzorowali się na nim m.in. Wergiliusz, autor Eneidy, a także Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu. Cechy eposu homeryckiego: Starożytny epos, wzorowany na Iliadzie i Odysei, zwany był od imienia ich twórcy homeryckim. Charakteryzuje się tematyką zaczerpniętą z mitologii, źródeł historycznych i codziennej rzeczywistości: współistnieniem świata ludzi i bogów; rozpoczynająca utwór inwokacją (czyli rozbudowaną apostrofą skierowaną zwykle do bóstwa); nieśpiesznym tempem narracji, które umożliwiało wprowadzenie dygresji; stosowaniem stałych epitetów (np. "prędkonogi Achilles"), porównań homeryckich (ich drugi człon jest rozbudowany do całych obrazów poetyckich) oraz peryfraz (m.in. zastosowaniem imion połączeniami rodowymi, np. "syn Peleusa i Tetydy"); heksametrem jako podstawową formą wiersza. HEKSAMETR - (gr. heks “sześć") - podniosły wiersz antycznych eposów w klasycznej grece i łacinie, zbudowany z sześciu stóp, czyli najmniejszych powtarzających się regularnie rytmicznych cząstek wersu. Ośrodkiem stopy była samogłoska długa (w grece klasycznej istniało nieznane dzisiejszej polszczyźnie zjawisko iloczasu, polegające na wymawianiu głosek dłużej bądź krócej).