oświecenie

Alternatywny zapis:

nurtu) 6. bajka, satyra, hymn, poemat heroikomiczny sentymentalizm 1. Książe Adam Czartoryski Puławy (ośrodek) 2. sensualizm doświadczenie zmysłowe, J, J, Rousseau 3. natura, wieś 4. ludowość 5. Franciszek Karpiński (przedstawiciel nurtu) 6. sielanka * gatunki kolęda - pieśń, która w sposób słowno-muzyczny pokazuje tajemnice Bożego Narodzenia, prawdopodobnie ten gatunek wywodzi się z średniowiecznych misteriów pokazujących przedstawienie biblijne hymn - gatunek liryczny o uroczystym charakterze i podniosłym tonie, opisuje wzniosłe uczucia, wyraża pochwałę, sławi przedmiot wiersza bajka - krótki utwór literacki zawierający morał, często jest wierszowany, czasem żartobliwy sielanka utwór liryczny, który przedstawia w wyidealizowany sposób nature, życie na wsi satyra - utwór literacki synkretyczny (łączy cechy gatunków), który piętnuje wady, pokazuje świat w krzywym zwierciadle poemat heroikomiczny - utwór literacki, opierający się na połączeniu podniosłego stylu wypowiedzi z błahą, przyziemną tematyką, co tworzy efekt komiczny * literatura "Co to jest oświecenie" Immanuel Kant Immanuel Kant to twórca filozofii krytycznej, twierdził, że nie jesteśmy w stanie dotrzeć do rzeczy samych w sobie. Każdy z nas ma inny umysł i inaczej poznaje rzeczywistość. Według Kanta oświecenie to zdolność posługiwania się własnym rozumem bez obcego kierownictwa. Sapere aude! - Miej odwagę myśleć! Kant twierdzi, że człowiek powinien wyzwolić się od dogmatów i formułek. Tylko wtedy, gdy korzysta się ze swojego rozumu jest się wolnym. "Zabobon" Denis Diderot Denis Diderot - autor wielkiej encyklopedii francuskiej. Racjonalizm. Zabobon - coś co nie ma nic związanego z rozumem, osoba, która je wymyśla przypisuje mu jakąś moc "Postęp i szczęście ludzkości" Jean-Jacques Rousseau J.J. Rousseau (filozof, jeden z encyklopedystów) docenia osiągnięcia swojej epoki, ale sądzi, że nie przyczyniają się do dobra, szczęścia ludzkiego. Twierdzi, że ludzie kiedyś byli szczęśliwsi. "Świat zepsuty" Ignacy Krasicki Ignacy Krasicki - człowiek wykształcony, duchowny (arcybiskup gnieźnieński), bliski współpracownik króla Augusta Poniatowskiego (wspierał jego reformy państwa), współtworzył czasopisma oświeceniowe np. "Monitor", "Zabawy przyjemne i pożyteczne". Był uważnym obserwatorem życia politycznego i społecznego. W "Świecie zepsutym" Krasicki krytykuje następujące wady: - skupione na zabawach życie młodzieży - kłamstwo oszustwo - małżeństwa, które nie opierają się na miłości, a potem się rozpadają - ludzie trwonią dobra wspólne - brak szacunku dla przeszłości, tradycji - niemoralny styl życia "Wszędzie nierząd, rozpusta, występki szkaradne - ludzie się nie szanują Krasicki posługuje się alegorią ojczyzny okrętu, który jest w sytuacji zagrożenia, jeśli społeczeństwo nie naprawi swoich wad to okręt zatonie. "Pijaństwo" Ignacy Krasicki Bohater satyry coś innego robi, a coś innego mówi. Zdaje sobie sprawe ze zgubnych skutków picia alkoholu, a nadal pije. Krasicki twierdzi, że człowiek nadużywający alkoholu traci godność, rozum, zdrowie, majątek. Poeta wymienia też zalety niepicia. Satyra ma wymiar dydaktyczny. Tekst może być krytykom sarmatyzmu. Bohater satyry jest hipokrytą. dydaktyzm - podporządkowanie dzieła funkcjom wychowawczym, pouczającym "Do króla" Ignacy Krasicki kontekst historyczny - Uwcześnie panuje Stanisław August Poniatowski. Był to człowiek wysoko wykształcony, mecenas sztuki, zwolennik reform państwa. element autotematyczny - "Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka: Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka". Adresatem satyry jest król (możemy się domyślać, że uwcześnie panujący) autotematyzm w dziele pisze się o "pisaniu dzieła", "tworzeniu". Wady które wskazuje podmiot liryczny królowi: - nie ma królewskiego pochodzenia, jest po prostu szlachcicem - zarzuca królowi to, że jest Polakiem, a nie cudzoziemcem - jest za młody - rządzi zbyt łagodnie - otacza się uczonymi ludźmi i sam lubi się kształcić Zarzuty formuje szlachcic sarmata o konserwatywnych poglądach, który może króla reformatora nie lubić. Ostrze satyry skierowane jest nie przeciwko królowi, a przeciwko konserwatywnej szlachcie, która króla krytykuje, bo chce ograniczyć ich swobody szlacheckie. Tekst to krytyka sarmatyzmu. "Żona modna" Ignacy Krasicki Głównym celem utworu było ośmieszenie bezkrytycznego naśladowania zachodniej mody. Pan Piotr - zwolennik kultury staro szlacheckiej. Małżeństwo to według niego okazja do wzbogacenia się. Żona modna - rozrzutna, kapryśna, goni za cudzoziemszczyzną, dumna, pewna siebie, lekkomyślna, doprowadza męża do ruiny finansowej. Komizm wynika z zetknięcia dwóch światów, dwóch modeli życia. Elementem komicznym jest też nauka, jaką dostaje pan Piotr "Hymn do miłości ojczyzny" Ignacy Krasicki Hymn rozpoczyna się apostrofą do miłości ojczyzny. Apostrofa jest zapatrzona epitetem "święta", ta miłość jest sakralizowana. Mogą ją czuć tylko ludzie wyjątkowi, godni. Dla ojczyzny patriota jest w stanie poświęcić zdrowie, wolność, jest w stanie cierpieć, taki patriota jest w stanie poświęcić wszystko co ma, nawet życie. kontekst historyczny - W czasie kiedy Krasicki napisał "Hymn do miłości ojczyzny". Polska straciła wolność w wyniku pierwszego rozbioru (1772). Utwór stał się wzorcem liryki patriotycznej i został hymnem Szkoły Rycerskiej. kontekst teoretycznoliteracki - Jeśli chodzi o gatunek jest to hymn, chociaż nie spełnia wszystkich wymagań tego gatunku. Ale niektóre spełnia: - obowiązuje w nim styl patetyczny - jest hymnem pochwalnym - jest apostrofa, dużo epitetów oksymoron - zaprzeczony epitet, nie pasuje do cech określonej rzeczy "Kruk i lis" Ignacy Krasicki Tym razem morał - pouczenie znajduje się na początku bajki: Bywa często zwiedzionym, / Kto lubi być chwalonym". Autor ośmiesza takie wady, jak: próżność, łatwowierność, zbytnia pewność siebie, brak krytycyzmu. Z ich powodu kruk, który był chwalony przez sprytnego lisa, postanowił dać popis śpiewu i wypuścił z dzioba ser. Stracił smaczne jedzenie i ośmieszył się tylko nieudolnym krakaniem. Kruk jest tu alegorią głupoty i próżności; lis - sprytu. Bajka jest nadal aktualna. "Przestroga dla Polski" Stanisław Staszic Stanisław Staszic był bardzo zainteresowany sytuacją społeczną/polityczną swojego kraju i efektem tych zainteresowań był traktat pt. "Przestrogi dla Polski". Staszic jest zwolennikiem reform ustrojowych państwa, popiera króla Augusta Poniatowskiego i konstytucję 3 maja (1792). Postulował ograniczenie praw szlachty na rzecz mieszczan. Broni on praw człowieka. liberalizm - pogląd, który za najważniejszą wartość uznaje osobistą wolność obywatela "Powszechna deklaracja praw człowieka" Stanisław Staszic "Powszechna deklaracja praw człowieka" to zbiór praw człowieka i zasad ich stosowania, uchwalony przez zgromadzenie ogólne ONZ w 1948 r. "Do Justyny. Tęskność na wiosnę" Franciszek Karpiński Podmiotem lirycznym jest mężczyzna, który tęskni za swoją ukochaną, jednak nie mówi o tym wprost, tylko przedstawia to jako sytuację gospodarza, który cierpi z powodu nieurodzaju. Poeta stwarza paralele (zestawia rzeczy które dadzą się porównać na jakieś płaszczyźnie), gospodarz - zakochany mężczyzna, nieurodzaj - smutek/tęsknota, wiosna - ukochana. Utwór Karpińskiego to sielanka. "Laura i Filon" Franciszek Karpiński Sielanka ma postać dialogu między Laurą i Filonem, którzy zaplanowali spotkanie w okolicznościach natury (w nocy, pod jaworem), towarzyszą im emocje, sprawdzają swoje uczucia. "Pieśń o narodzeniu pańskim" (Bóg się rodzi) Franciszek Karpiński Utwór to kolęda. W pieśni są dwa wątki - religijny, dotyczący narodzin Jezusa i wątek patriotyczny, w ostatniej strofie Karpiński powierza ojczyznę boskiej opiece. kontekst historyczny - W oświeceniu następuje rozbiór Polski. Karpiński wiązał patriotyzm z religią gdyż wierzył, że słowo poetyckie może nie tylko podtrzymywać wiarę, ale także świadomość narodową. Co w przypadku braku państwa jest bardzo ważne.