Początki państwa polskiego

Alternatywny zapis:

się w basenie Morza Śródziemnego a ziemiami, które znajdują się na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego. PRZYBYCIE SŁowian na ZIEMIE POLSKIE WV w. n.e. terytoria te opuścili dotychczasowi mieszkańcy, a w kolejnym stuleciu rozwinęło się nowe osadnictwo napływających ze wschodu Słowian. Ród - podstawa organizacji Słowian, obejmujący spokrewnione ze sobą rodziny. Plemiona - związki rodów. Najstarsza informacja o nazwach i rozmieszczenia plemion polskich pochodzi z połowy IX w. Z anonimowego zapisu o tytule Geograf bawarski można dowiedzieć się o kilku z nich - głownie zamieszkujących obszar zachodniego Pomorza i Śląska. W IX w. na ziemiach polskich zaczęły się kształtować zalążki państw plemiennych Światowid ze Zbrucza przedstawia świat bogów, świat ludzi oraz zaświaty z duchami przodków. POCZĄTKI Państwa POLSKIEGO PLEMIE POLAN Polanie byli jednymi z plemion słowiańskich, które zamieszkiwały ziemie polskie w X w. Zajmowali północną część Wielkopolski, czyli Gniezno, Ostrów Lednicki, Giecz i Bnin. Swoją potęgę budował tam ród znany później jako Piastowie. Około 940 r. w Wielkopolsce rozpoczęła się budowa sieci nowych grodów. W ciągu kilkunastu lat wzniesiono ich tam aż 18 - wszystkie na podstawie tego samego planu. Ekspansja państwa piastowskiego miała w różnych przypadkach przebieg zarówno pokojowy, jak i wojenny. PIERWSI WŁADCY Z RODU PIASTÓW Po księciu Popielu władzę miał objąć Siemowit, syn chłopa Piasta, potem Leszek, Siemomysł i Mieszko I. Mieszko I był pierwszym historycznym władcą Polski. Zaczął sprawować rządy ok. 960 r. W 966 r. wraz ze swoim dworem przyjął chrześcijaństwo w obrządku łacińskim, dzięki czemu włączył Polskę w krą cywilizacji zachodniej. PODBOJE PIASTÓW Zajęli południową Wielkopolskę oraz ziemię kaliską i Kujawy. Potem grody z załogą Polan pojawiły się w Chełmnie, Sandomierzu i Gdańsku. Kolejnym kierunkiem ekspansji Polan stało się Pomorze Zachodnie. Tam natknęli się na Związek Wielecki - grupy plemion Słowian połabskich. W walkę zaangażowali się margrabiowie niemieccy. Po 963 r. Mieszko poniósł klęskę, a brat księcia umarł. Przyczyna RZESZA NIEMIECKA Zdobycie sojuszników po wojnie z Wieletami, w tym Czechy (ślub z Dobrawą oraz przyjęcie chrześcijaństwa) CZECHY CHRZEST MIESZKA I ORAZ ZNACZENIE Wydarzenie W W 966 r. książę Mieszko I został ochrzczony wraz ze swoimi najbliższymi współpracownikami. ... PAŃSTWO MIESZKAI C Grody Czerwieńskie Skutek Brak prześladowań religijnych Sojusz z Czechami Lepsza pozycja międzynarodowa Znajomość pisma i łaciny Pierwsze roczniki Lepsze budownictwo sakralne Baptysterium - specjalna budowla lub miejsce w kościele, w którym dokonywano chrztu. Dagome iudex - dokument z 992 r., w którym Mieszko I (występujący pod imieniem Dagome) oddał swoje państwo pod opiekę Stolicy Apostolskiej. W dokumencie zawarty jest opis granic państwa piastowskiego obejmującego Wielkopolskę, Kujawy, Mazowsze, Śląsk oraz prawdopodobnie Pomorze. SOJUSZ Z CESARZEM I CZECHAMI W 967 Wieleci wraz z Wichmanem zaatakowali państwo Polan. W tej sytuacji pomógł władca Czech i razem odparli atak. W tym ataku zginął Wichman, wróg Ottona I, cesarz ucieszył się na tę wiadomość. Wkrótce zgodził się na założenie biskupstwa misyjnego z siedzibą w Poznaniu. Dzięki temu Kościół uzyskał niezależność. Jordan był pierwszym biskupem na ziemiach polskich, pochodzący z Włoch lub z Francji. W 972 r. doszło do konfliktu pomiędzy Mieszkiem I a margrabią niemieckim Hodonem. Pod Cedynią rozegrała się bitwa, w której zwycięstwo odniosły oddziały Piastów. Po śmierci Dobrawy poślubił Odę, córkę margrabiego związanego z dworem cesarskim. Dobre relacje z Czechami zamieniła się we wrogość. Pod koniec panowania Mieszko I z pomocą niemiecką zajął większość Śląska, który wcześniej należał do Czech. Panowanie BOLESŁAWA CHROBREGO MISJA BISKUPA WOJCIECHA Po śmierci Mieszka w 922 r. władzę objął władzę Bolesław Chrobry. Jego przydomek oznacza dzielny, waleczny, co oddaje cechy jego osobowości. Bolesław utrzymywał dobre stosunki z cesarstwem natomiast wrogie z Czechami. Z tego powodu przyjął biskupa praskiego Wojciecha Sławnikowica, wygnanego z Czech. W 977 r. wyprawił go na północ - do kraju Prusów - w którym umarł. Następnie Chrobry wykupił ciało i uroczyście sprowadził do Gniezna. W 1000 r. cesarz zdecydował się na odbycie pielgrzymki do grobu Wojciecha. ZJAZD GNIEŹNIEŃSKI Otton III rozpoczął pobyt w stolicy. Następnie ogłosił powstanie polskiego arcybiskupstwa, którego stolicą wyznaczono Gniezno. Pierwszym arcybiskupem został Czech - Radzim Gaudenty - brat Wojciecha. Bolesław dał Ottonowi III relikwię św. Wojciecha i towarzyszył mu w drodze powrotnej. Cesarz włożył księciu na głowę swój diadem i przekazał prawo mianowania biskupów oraz dal kopię włóczni św. Maurycego. Dalszą współpracę przerwała śmierć Ottona III w 1002 r. Trybutariusz - władca lub państwo płacące trybut ma znak podległości innemu władcy. WOJNY POLSKO-NIEMIECKIE Następcą Ottona III został książę bawarski Henryk II, któremu złożył hołd oraz przysięgę wierności i dzięki temu otrzymał Milsko i Łużyce. Po tym jak zaczął ingerować w walki w Czechach i objął tron w Pradze relacje z Henrykiem uległy pogorszeniu. Wydarzenie: (1004 - 1005) - Henryk przejmuje Milsko i Łużyce (zatrzymujemy Morawy), a Bolesław wraca do Polski. W tej sytuacji Polacy chcą pokoju, ale Chrobry nie godzi się z porażką. (1007-1013) - Bolesław odzyskuje Milsko i Łużyce. (10151018) - pokój w Budziszynie WYPRAWA KIJOWSKA I KORonacsa Po zakończeniu bitw zajął się sprawami Rusi, gdzie popierał swojego zięcia przeciwko Jarosławowi Mądremu. W 1018 r. wraz z posiłkami niemiecki i węgierskimi wyprawił się na Kijów, który zdobył i złupił. Do Polski powróciły Grody Czerwieńskie. Sukces zdał się na nic, ponieważ zięć został wygnany i władzę objął Jarosław. Bolesław doprowadził do swojej koronacji i w 1025 r. stał się pierwszym królem Polski. Zmarł jednak w czerwcu, tego samego roku. Po zakończeniu bitw zajął się sprawami Rusi, gdzie popierał swojego zięcia przeciwko Jarosławowi Mądremu. W 1018 r. wraz z posiłkami niemiecki i węgierskimi wyprawił się na Kijów, który zdobył i złupił. Do Polski powróciły Grody Czerwieńskie. Sukces zdał się na nic, ponieważ zięć został wygnany i władzę objął Jarosław. Bolesław doprowadził do swojej koronacji i w 1025 r. stał się pierwszym królem Polski. Zmarł jednak w czerwcu, tego samego roku. Związek 2 Miinia Lużyce 10 Milko Morze Baltyckie CZECHY Marchia Wachodnia Morawy POLSKA ZA PANOWANIA BOLESLAWA I CHROBREGO Prasowic POLSKA Slowaczyzna WĘGRY RUS KIJOWSKA Grody C Cerwieńskic monaRCHIA PATRYMONIALNA W POLSCE Siły zbrojne w Polsce musiały być mocne. Główną jednostką była drużyna - wojownicy będący stale do dyspozycji księcia, utrzymywani przez niego i dobrze uzbrojeni. Mężczyźni na wezwanie książęce byli zobowiązani do udziału w wyprawie wojennej oraz do obrony państwa przed nieprzyjacielem, Daniny od ludności i zapasy żywności gromadzono nie w centralnym skarbcu, lecz w grodach. Jako monarcha był równocześnie wodzem, sędzią i pracodawcą. Państwo traktował jako swoją odziedziczoną po przodkach własność - ojcowiznę. Stąd wzięło się określenie monarchii patrymonialnej (dziedziczonej). Duże wsparcie dał Kościół, który scalał różne terytoria plemienne. Utrzymywane przez króla i lud. KRYZYS MONARCHII PIASTÓW Panowanie mIESZKA II Przez politykę Bolesława Chrobrego państwo było otoczone wrogo nastawionymi sąsiadami. Władzę wtedy sprawował Mieszko II - syn Bolesława - koronowany w tym samym roku co ojciec (1025 r.). Pewny siebie zaatakował wschodnie obszary Niemiec w 1028 r. Odnosił sukcesy do momentu, kiedy do walki dołączyły się Czechy i Ruś. Po tej wojnie polska straciła Łużyce, Grody Czerwieńskie, Morawy i Słowacji. Wewnątrz kraju zaczęły się zamieszki z Bezprymem na czele. Przejął on rządy, a Mieszko II musiał uciekać do Czech. Tam został uwięziony i okrutnie okaleczony. Polska odniosła duże straty polityczne. Bezprym odesłał insygnia koronacyjne cesarzowi, zrzekając się tytułu króla. Wszczął również represje wobec przeciwników. Ostatecznie został zamordowany przez własnego dworzanina w 1032 r. Powrócił wtedy Mieszko II, zdobył władzę, ale nie udało się odbudować pozycji międzynarodowej. Spełnić musiał żądania swoich braci i wprowadzono tymczasowy podział państwa na dzielnice. KRYZYS WEWNETRZNY Państwa PIASTÓW Wojny oraz ówczesna dyplomacja pociągały za sobą ogromne koszty, które płacili poddani, coraz wyższe daniny nakładane na chłopów, budziło gniew i nieuchronnie prowadziło do buntów. Możni byli niezadowoleni z umacniającej się pozycji władcy. Poczuli się oni pozbawieni dotychczasowego znaczenia. Niezadowoleni byli członkowie dynastii, którzy utracili szanse na objęcie tronu. POWSTANIE LUDOWE Po śmierci Mieszka II w 1034 r. jego syn i spadkobierca - Kazimierz - musiał uciekać z kraju. W Polsce zanikła władza państwowa i wybuchło powstanie ludowe, wywołane przez chłopów. Gniew skierowali przeciwko możnym i ich siedzibom, duchowieństwu, kościołom i klasztorom. Skutkiem był upadek organizacji państwowej i kościelnej na większości ziem polskich i powrotu do wierzeń. W 1038 r. na Polskę najechał Brzetysław, który zdobył i złupił Wielkopolskę w tym grody w Gnieźnie, Poznaniu i Gieczu. Wywieźli też relikwię św. Wojciecha, a jak wracał to przyłączył do Czech Śląsk. W tym czasie jedyne miejsce, które miało władzę było Mazowsze, rządzone przez Miecława. Przeciwnicy polityczni byli zaniepokojeni możliwością buntu przeciwko chrześcijaństwu i władzy. Kazimierz powrócił do kraju w 1040 r. Związek Wielecki Lulyce - Milska Morze Baltyckie Pomorze Zachodnie CZECHY Party POLSKA ZA PANOWANIA KAZIMIERZAI ODNOWICIELA (1439-1058) p Morawy Stask A Pomorze Gdańskie Prusowic Mazowsze POLSKA Slowaczyzna WĘGRY Rus Kijowska Panowanie KAZIMIERZA ODNOWICIELA Siedzibą ustanowiono Kraków po tym jak Gniezno było zniszczone. Władca szybko odzyskał Wielkopolskę oraz władzę na Śląskiem. Przy pomocy Jarosława Mądrego, którego siostrę poślubił, pokonał również rządzącego na Mazowszu Miecława. Na nowo wzniesiono grody oraz odtwarzano organizację kościelną. Ze względu na zasługi dla odbudowy państwa polskiego książę Kazimierz zyskał przydomek Odnowiciela. OD BOLESŁAWA ŚMIAŁEGO DO BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO RZĄDY BOLESŁawa śmiałego Po śmierci Kazimierza Odnowiciela w 1058 r. tron książęcy objął jego syn Bolesław. Młodszemu bratu dał dzielnicę na Mazowszu co zapewniło mu spokój. Dzięki temu Bolesław Śmiały mógł całkowicie skupić się na polityce zagranicznej. Nie bał się podejmować stanowczych decyzji. Zrezygnował z zabiegania się o przychylność cesarza i zaprzestał płacenia trybutu ze Śląska na rzecz Czech. Bolesław ingerował i wykorzystywał konflikty międzynarodowe. Najważniejszym z nich był dzielący Europę spór o inwestyturę pomiędzy papieżem Grzegorzem VII a cesarzem Henrykiem IV. W tym konflikcie opowiedział się po stronie papiestwa i zyskaj Grzegorza jako sojusznika. Największym sukcesem Bolesława Śmiałego, osiągniętym dzięki współpracy z papieżem, była królewska koronacja w 1076 r. Pod koniec lat 70. IX w. doszło do konfliktu między Bolesławem a biskupem krakowskim Stanisławem ze Szczepanowa. Monarcha działał bardzo zdecydowanie - biskup Stanisław został uznany za winnego zdrady i skazany na karę śmierci przez poćwiartowanie. To wywołało bunt i w 1076 r. Bolesław Śmiały udał się na Węgry, gdzie niedługo potem zmarł. Marchia tużycka Marchia Miśnieńska re Zachodnie POLSKA W CZASACH WLADYSŁAWA HERMANA IBOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO a na Pokoką w 1109c M BALTYCKIE KRÓLESTWO CZESKIE zielnice Bolestowo Panowanie wŁabystawa HERMANA 14 ingowie KRÓLESTWO WĘGIERSKIE KSIĘSTWO WŁODZIMIERSKIE KSIĘSTWO h HALICKIE W 1097 r. Polska została podzielona na 3 dzielnice. Wkrótce wystąpili przeciwko Sieciechowi i zmusili do wygnania. W 1102 r. zmarł Władysław Herman. W 1079 r. władcą Polski został jego młodszy brat - Władysław Herman. Był on ostrożny i pozbawiony ambicji. Nie zdecydował się na koronacje i porzucił sojusz z papiestwem, wybierając pojednanie z cesarstwem i władcą Czech. Za rządów Hermana szala wyraźnie zaczęła się przechylać na korzyść cesarza. U boku Władysława Hermana na plan pierwszy wysunął się palatyn Sieciech, który całkowicie uzależnił od siebie słabego władcę. Bardzo umocnił swoją pozycję, ale ludzie i tak chcieli się go pozbyć. Uważali, że zagraża życiu książęcych synów - Zbigniewa i Bolesława. BRATOBÓJCZY KONFLIKT Po śmierci Władysława podzielono Polskę na dwie dzielnice niezależne od siebie jednak bracia nie byli zgodni. Bolesław miał konflikt z Czechami i z Pomorzanami, a Zbigniew zawarł sojusz z obydwoma. W 1106 r. po zapewnieniu sobie pomocy władców Rusi Kijowskiej i Węgier, wystąpił przeciwko Zbigniewowi. Pokonany Zbigniew najpierw udał się do Czech, a następnie w 1108 r. na dwór niemiecki, gdzie król Henryk V podjął decyzję o ingerencji w polskie sprawy. W 1109 r. na Polskę ruszyła duża wyprawa niemiecka. Bolesław zawarł z Henrykiem V ugodę, w której sprawa Zbigniewa została pominięta. W 1111 r. Zbigniew został jednak oskarżony o spiskowanie, uwięziony i oślepiony. Przez to biskupi obłożyli księcia Bolesława klątwą i był zmuszony do odbycia publicznej pokuty. Stąd przydomek Krzywousty. PODRÓJ POMORZA Bolesław Krzywousty zajął się zabezpieczeniem granic. Największym sukcesem władcy było jednak przyłączenie Pomorza. W 1122 r. i 1123 r. książę podbił całą tę krainę. W 1124 r. powstały nowe biskupstwa - jedno z siedzibą we Włocławku, a drugie z siedzibą w Lubuszu. Bolesław, aby uniknąć z ich strony, zdecydował się złożyć cesarzowi w 1135 r. w Merseburgu hołd z Pomorza oraz zobowiązał się do płacenia trybutu z całej Polski. TESTAMENT BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO STATU BOLESŁawa KRZYWOUSTEGO W chwili śmierci miał czterech synów, a piąty - Kazimierz - urodził się prawdopodobnie wkrótce potem. W najnowszych badaniach przyjmuje się, że statut sukcesyjny, czyli regulujący kwestię następstwa tronu, został ogłoszony ok. 1116/1117 r. Zasada senioratu - zgodnie z nią zwierzchnią władzę w kraju miał sprawować senior, czyli najstarszy w danym momencie przedstawiciel dynastii. W momencie śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 r. weszły w życie postanowienia statutu nazywanego tradycyjnie testamentem Krzywoustego. Odtąd siedzibą seniora miał być Kraków. Princeps - pierwszy, najważniejszy książę. Do niego należała władza zwierzchnia w całym państwie, prowadzenie polityki zagranicznej oraz prawo bicia monety. Byli jeszcze juniorzy - namiestnicy seniora, oraz wojewoda, któremu podlegali urzędnicy w dzielnicach młodszych książąt. MORZE BALTYCKIE KONFLIKT POMIĘDZY SYNAMI KRZYWOUSTEGO Legenda: 1 - Śląsk 2 Mazowsze 3 Pomorze zachodnie 4 - Wielkopolska 5- Ziemia Krakowska Kolor zielony - dzielnica Bolesława Kędzierzawego Kolor fioletowy - dzielnica Mieszka Starego Kolor żółty - dzielnica Władysława Wygnańca Kolor różowy - dzielnica senioralna Zakreskowane - dzielnica wdowia Pierwszym princepsem został Władysław. Od początku jego rządów istniał konflikt interesów i nieufność pomiędzy nim a jego macochą i przyrodnimi braćmi. Po pokonaniu rodzeństwa i ich matki zamierzał wygnać ich z kraju jednak natrafił na opór grupy broniących postanowień testamentu, na czele z wojewodą Piotrem Włostowicem. Władysław uznał ich za zdrajców, a sam wojewoda został uwięziony i oślepiony. W 1146 r. Władysław musiał się ratować ucieczką z Polski na dwór niemiecki. Stąd przydomek "Wygnaniec". UPADEK SENIORATU Kolejnym seniorem został Bolesław Kędzierzawy. W 1157 r. Polska stała się celem wyprawy Fryderyka Barbarossy, który bronił Władysława. Mimo że cesarz wygrał, nie mógł przywrócić rządów Wygnańca. Bolesław Kędzierzawy jedynie musiał złożyć cesarzowi hołd lenny w 1157 r., a także wyrazić zgodę na powrót synów Wygnańca na Śląsk. Po śmierci Kędzierzawego princepsem został Mieszko Stary jednak został wygnany w 1177 r. przez możnowładców. Na jego miejsce wszedł Kazimierz - później Sprawiedliwy. Było to niezgodne z zasadą senioratu i od tamtego czasu rywalizacja była bez względu na wiek. POGŁEBANIE SIĘ ROZBICIA DZIELNICOWEGO Na przełomie XII i XIII w. dzielnice ostatecznie przekształciły się w dziedziczne posiadłości poszczególnych książąt. Piastowie przestali był tytułowani książętami Polski, ponieważ stało się książętami dzielnicowymi. Osłabiona Polska traciła na znaczeniu i ponosiła porażki na polu międzynarodowym. Całkowicie utraciła Pomorze Zachodnie. Każdy książę miał własnego wojewodę i wielu innych urzędników, co stwarzało możliwość awansu i zdobycia zaszczytów przez możnowładców. Książęta nadawali więc posiadłości ziemskie możnym oraz Kościołowi. Obdarzali ich immunitetem, czyli zwolnieniem spod władzy sądowniczej księcia. Kazimierz Sprawiedliwy swój przydomek zawdzięcza hojnym nadaniom dla kościoła i regulacjom prawnym. Władca zmarł w 1194 r.